زندگی و آثار دکتر اسلامی ندوشن
دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن، در سوم شهریور 1303 (یا سوم مهر 1304)ش در ندوشن یزد، به دنیا آمد. وی تحصیلات ابتدایی را در ندوشن و سپس در دبستان دینیاری یزد و تحصیلات متوسّطه را در دبیرستان ایرانشهر یزد ادامه داد. در سال 1323 ش رهسپار تهران شد و سال آخر متوسّطه را در دبیرستان البرز تهران به پایان رسانید و آنگاه در رشتۀ حقوق دانشگاه تهران به تحصیل پرداخت؛ امّا بیشترین دلبستگی و علاقۀ او متوجّه ادبیّات بود. خود دربارۀ علّت تحصیل حقوق گفته است: «با آنکه بیشتر گرایش به ادبیّات داشتم، جانب حقوق کشانده شدم و این دو علّت داشت، یکی آنکه در آن زمان (1325ش) تحصیل حقوق از لحاظ اجتماعی زندهتر بود… دوم آنکه چند تن از دوستان نزدیک من به آن دانشکده رفتند. (گفتگوها: 212-213)
در همان زمان تحصیل به انتشار مقالات و سرودههای خود و نیز ترجمۀ ادبیّات اروپایی پرداخت. دکتر اسلامی ندوشن پس از اخذ کارشناسی حقوق، راهی اروپا شد و پس از پنج سال تحصیل در فرانسه و انگلستان، به اخذ درجۀ دکتری در رشتۀ حقوق بینالملل نائل آمد.
عنوان رسالۀ دکتری او «کشور هند و کامنولث» بود. دکتر اسلامی ندوشن در سال 1334ش به ایران بازگشت، چند سالی قاضی دادگستری بود و پس از آن به تدریس حقوق در دانشگاه ملّی ایران (شهید بهشتی کنونی) پرداخت. در همان زمان چون در زمینۀ ادبیّات فارسی و اروپایی از جملۀ صاحبنظران بود، به تدریس ادبیّات فارسی در دانشگاه های گوناگون تهران دعوت گردید و سرانجام در سال 1348 ش به دعوت پروفسور فضلالله رضا به جمع اعضای هیئت علمی گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تهران پیوست و از آن به بعد، تدریس عمدۀ او در زمینۀ ادبیّات فارسی بود. در این مورد بیشترین تدریس دکتر اسلامی بر محور حماسۀ ملّی ایران (شاهنامه) و نقد ادبی قرار داشت.
دکتر اسلامی ندوشن، پس از چندین سال تدریس، سرانجام در سال 1359 ش به انتخاب خود از دانشگاه تهران بازنشسته گردید و از آن پس بیشتر به تألیف پرداخت. کتاب «روزها» که گزارش زندگانی خود اوست، حاصل این سالیان است. در سال های پس از 1370 ش دکتر اسلامی با دعوت دانشکدۀ ادبیّات دانشگاه تهران، بار دیگر به تدریس پرداخت و تنها در مقطع دکتری ادبیّات فارسی به کار مشغول شد. دکتر اسلامی علاوه بر تدریس و تألیف، در آغاز شکفتگی خود، به سرودن شعر نیز پرداخته است و از سرآمدان شاعران زمانه خود بوده است؛ امّا خیلی زود دست از شاعری کشیده است: «من زندگی ادبی خود را با سرودن شعر شروع کردم. این شعرها که بیشتر غنایی بودند، هنگامی که من هنوز در دبیرستان البرز درس میخواندم، در مجلّۀ سخن منتشر شدند. اوّلین کتابی که منتشر کردم، مجموعهای بود از دوازده شعر به نام “گناه” که اندکی پیش از آنکه برای ادامۀ تحصیل به اروپا بروم، انتشار یافت. چون به ایران بازگشتم، از شعر دست کشیدم و یکباره به نثر پرداختم». (گفتگوها: 63-64)
وی در سال 1395 راهی کانادا شد و سرانجام در ششم اردیبهشت 1401 در تورنتو کانادا درگذشت و همان جا به خاک سپرده شد.
مهم ترین کتابهایی که از دکتر اسلامی ندوشن منتشر شده است، از این قرار است: آزادی مجسّمه، آواها و ایماها، ابر زمانه و ابر زلف، ارمغان ایرانی، از رودکی تا بهار، افسانه و افسون، ایران چه حرفی برای گفتن دارد؟، ایران را از یاد نبریم، ایران؛ لوک پیر، ایران و تنهاییش، ایران و جهان از نگاه شاهنامه، ایران و یونان در بستر باستان، باران نه رگبار، بازتابها، باغ سبز عشق، به دنبال سایۀ همای، برگریزان، بهار در پاییز، بیژن و منیژه، پنجرههای بسته، پیروزی آیندۀ دموکراسی، تأمّل در حافظ، جام جهانبین، جهاد در اروپا، چشمه، چهار سخنگوی وجدان ایران، داستان داستان ها، درفش کاویان، در کشور شوراها، دیباچهها، دیدن دگر آموز؛ شنیدن دگر آموز، دیروز؛ امروز؛ فردا، ذکر مناقب حقوق بشر در جهان سوم، راه و بیراه، رستم و سهراب، روزها، زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، سخنها را بشنویم، سرو سایهفکن، سرو سخنگو، شور زندگی، صفیر سیمرغ، عمر خیّام، فرهنگ و شبه فرهنگ، کارنامۀ چهل ساله، کارنامۀ سفر چین، کشور هند و کامنولث، کلمهها، گزیده اشعار هنری لانگ فلو، گفتگوها، گفتهها و ناگفتهها، گفتیم و نگفتیم، گناه، ماجرای پایانناپذیر حافظ، مرزهای ناپیدا، ملال پاریس و برگزیدهای از گلهای بدی، ناردانهها، نامۀ نامور، نوشتههای بیسرنوشت، هشدار روزگار و چند مقالۀ دیگر، یاد یاران و یگانگی در چندگانگی.
